Bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD )

Trên thế giới, trung bình cứ 10 giây lại có 1 người bệnh COPD tử vong, tỷ lệ tử vong do COPD đứng thứ 3 trên toàn cầu, sau bệnh tim mạch và ung thư.

Bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính COPD là gì?

Bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (tên Tiếng Anh là Chronic obstructive pulmonary disease – COPD) là tình trạng viêm niêm mạc đường thở mạn tính do luồng khí bị tắc nghẽn ở phổi. COPD có thể đe dọa tính mạng, gây khó thở, suy hô hấp và tử vong. Tỷ lệ này ngày càng gia tăng do nhiều nguy cơ như tiếp xúc với các yếu tố độc hại gồm hút thuốc lá, ô nhiễm môi trường, chất đốt sinh khối (đun nấu bằng than, củi…), phơi nhiễm nghề nghiệp (nghề mộc, nghề sơn, dệt may, xây dựng,…), cùng với sự già hóa dân số.

Nguyên nhân gây bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính COPD

Nguyên nhân bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính đầu tiên và phổ biến nhất chính là hút thuốc lá hoặc thuốc lào. Khoảng 20-30% số người hút trên 20 điếu thuốc lá mỗi ngày sẽ có các triệu chứng sớm hoặc muộn của COPD. Phần lớn bệnh COPD bắt đầu xuất hiện trên 35 tuổi và khoảng 80 – 90% người nghiện thuốc lá đều được chẩn đoán mãn tính.

Hút thuốc lá làm tăng nhanh tốc độ suy giảm chức năng phổi, người bệnh dễ bị những cơn kịch phát cấp hơn, đáp ứng với thuốc điều trị kém đi. Khói thuốc lá và các chất độc hại hít vào phổi sẽ gây ra viêm bất thường trong phổi và toàn bộ cơ thể.

Tuy nhiên, vẫn có những bằng chứng từ các nghiên cứu chỉ ra rằng người không hút thuốc lá vẫn có thể mắc COPD. Một số nguyên nhân khác có thể gây ra bệnh viêm phổi tắc nghẽn mãn tính:

• Tiếp xúc với môi trường sống, môi trường làm việc bị ô nhiễm, nhiều khói bụi độc hại.
• Tiền sử mắc các bệnh đường hô hấp như: hen suyễn, viêm phế quản cấp, bệnh lao…
• Người bị suy giảm miễn dịch, mắc các bệnh lý nhiễm trùng,…
• Yếu tố di truyền: Thiếu men Alpha 1-Antitrypsin là yếu tố gây khí phế thũng ở người hút thuốc lá và tăng cao ở người không hút thuốc lá.
• Tuổi tác: Người càng lớn tuổi càng dễ mắc COPD.

Triệu chứng bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính COPD

Các triệu chứng bệnh tắc nghẽn mạn tính thường không rõ ràng và dễ nhầm lẫn với các bệnh hô hấp khác cho đến khi xuất hiện tổn thương phổi. Bệnh diễn tiến trầm trọng hơn theo thời gian, đặc biệt nếu tiếp tục tiếp xúc với khói thuốc. Hầu hết người bệnh thường đến cơ sở y tế khi bệnh tiến triển giai đoạn muộn, tình trạng tắc nghẽn đã nặng.

Dưới đây là các dấu hiệu cảnh báo COPD ban đầu và nặng dần, bao gồm:

1. Các dấu hiệu ban đầu

• Khó thở, thở khò khè, đặc biệt là trong các hoạt động thể chất;
• Tức ngực;
• Ho, ho khan, ho có đờm;
• Sốt nhẹ và cảm giác ớn lạnh;
• Nhiễm trùng đường hô hấp thường xuyên;
• Thiếu năng lượng;
• Sưng phù ở mắt cá chân, bàn chân hoặc chân.

Khi xuất hiện các biểu hiện ban đầu, người bệnh thường chủ quan là bệnh cảnh hô hấp thông thường. Từ đó, không có can thiệp kịp thời, khiến bệnh tiến triển nặng đến khi có triệu chứng khó thở liên tục. Lúc đầu, tình trạng khó thở chỉ xuất hiện khi gắng sức, càng về sau cơn khó thở xuất hiện thường xuyên hơn, và đến giai đoạn cuối cùng người bệnh cảm thấy khó thở ngay cả khi đang nghỉ ngơi.

2. Biểu hiện nặng

Khi các triệu chứng hô hấp copd ban đầu cấp tính từ giai đoạn ổn định, trở nên xấu đột ngột, ảnh hưởng tiêu cực đến chức năng phổi, dẫn đến các đợt cấp COPD, đòi hỏi có sự thay đổi ở phác đồ điều trị thông thường, thậm chí gây tiên lượng nặng. Dấu hiệu nặng của COPD gồm:

• Khó thở kéo dài và nặng dần;
• Thở khò khè, thở rít;
• Đau tức, nặng ngực;
• Đau đầu vào buổi sáng;
• Không đủ sức nói;
• Móng tay, chân hoặc môi chuyển màu xanh, màu tím;
• Rơi vào trạng thái lơ mơ;
• Nhịp tim nhanh, rất nhanh;
• Mệt mỏi, chán ăn, giảm cân bất thường.

Người bệnh có nguy cơ trải qua các đợt cấp với các biểu hiện tồi tệ hơn so với triệu chứng thông thường hàng ngày và kéo dài ít nhất vài ngày. Trong trường hợp nặng, người bị COPD có thể phải nhập viện, điều trị kháng sinh, thở máy, corticoid… chức năng hô hấp giảm sút, thời gian sống bị rút ngắn lại.

Ai dễ bị bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính COPD?

Bệnh COPD diễn tiến âm thầm và nặng dần theo thời gian. Ở giai đoạn sớm, bệnh có thể không gây ra triệu chứng cụ thể nào. Nếu bệnh được phát hiện và điều trị ở giai đoạn này có thể tránh được các tổn thương phổi, vấn đề hô hấp, thậm chí là suy tim. COPD rất phổ biến, điều quan trọng là cần biết đối tượng dễ bị COPD và phát hiện sớm yếu tố nguy cơ phát triển COPD, cụ thể:

• Người hút thuốc lá thường xuyên hoặc tiếp xúc với khói thuốc lá lâu dài.
• Người lớn tuổi.
• Người mắc bệnh nhiễm trùng hô hấp như lao phổi, hen suyễn,…
• Nghề nghiệp tiếp xúc với bụi và hóa chất.
• Người bị trào ngược dạ dày thực quản (GERD).
• Người có rối loạn di truyền Alpha 1-Antitrypsin.
• Người có chế độ dinh dưỡng lúc nhỏ thiếu các vitamin A, D, E.
• Trẻ sinh non và nhiễm trùng hô hấp tái diễn có nguy cơ phát triển bệnh COPD khi trưởng thành.

Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính COPD nguy hiểm không?

CÓ! Các chuyên gia nghiên cứu và bác sĩ chuyên khoa hô hấp cảnh báo, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính là “sát thủ thầm lặng” vô cùng nguy hiểm, diễn tiến nhanh, nặng dần và để lại nhiều hệ lụy khôn lường. Trên thế giới, trung bình cứ 10 giây lại có 1 người bệnh COPD tử vong, tỷ lệ tử vong do COPD đứng thứ 3 trên toàn cầu, sau bệnh tim mạch và ung thư. Tại Việt Nam, COPD có tỷ lệ tử vong còn cao hơn tỉ lệ tử vong do tai nạn giao thông.

COPD thường xảy ra chủ yếu ở nhóm đối tượng thanh niên và người lớn tuổi, đặc biệt là người có tiền sử hút thuốc lá, thuốc lào, hít phải khói bụi, hóa chất lâu năm. Ước tính cứ 5 người nghiện thuốc lá sẽ có 1 người bị COPD (tỷ lệ người bệnh do hút thuốc lá thường chiếm khoảng từ 10 – 20%).

Có thể khẳng định, phổi tắc nghẽn mãn tính COPD là bệnh gây gánh nặng bệnh tật rất lớn, khi ảnh hưởng tới sức khỏe, chất lượng cuộc sống, kinh tế của người bệnh và gia đình. Với đặc điểm là bệnh mạn tính, tiến triển nhanh, nặng dần với nhiều biến chứng sẽ làm người bệnh suy giảm chức năng phổi, hạn chế hoạt động thể lực, giảm chất lượng cuộc sống, tàn phế và tử vong. Mặt khác, người bệnh và người chăm sóc luôn ở trạng thái lo lắng và có thể mắc các bệnh như: suy nhược thần kinh, trầm cảm…

Biến chứng bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính COPD

1. Tràn khí màng phổi

Người bệnh ở giai đoạn nặng bị tắc nghẽn đường thở kéo dài dẫn tới hiện tượng lượng khí hít vào trong phế nang không được thở ra hết. Lượng khí tích tụ này tăng lên làm phế nang bị căng giãn, mỏng dần đi và dễ bị vỡ vào khoang màng phổi gây ra tràn khí màng phổi. Tình trạng này kéo dài và không được khắc phục, tính mạng người bệnh sẽ bị đe dọa.

2. Bệnh tim mạch

Ở giai đoạn bệnh nặng, không khí ra vào phổi bị cản trở và không được đổi mới thường xuyên, đồng thời do vách các phế nang cũng bị phá hủy càng làm cản trở sự trao đổi khí khiến nồng độ khí oxy trong máu bị giảm, tích đọng nhiều khí Cacbonic. Tình trạng thiếu oxy thường xuyên sẽ ảnh hưởng tới hoạt động của các cơ quan trong cơ thể, đặc biệt là tim.

Bên cạnh đó, tình trạng tổn thương phế quản và phế nang càng nhiều khiến áp lực máu trong tuần hoàn phổi tăng cao, tim phải làm việc nhiều hơn, lâu ngày sẽ dẫn tới tình trạng giãn và thậm chí gây suy tim phải.

3. Giảm tuổi thọ

Ngay cả ở mức độ nhẹ, người bệnh COPD cũng có thời gian sống ngắn hơn người bình thường, đặc biệt là khi bệnh nặng. Hầu hết người bệnh đều được chẩn đoán khi bệnh đã diễn tiến nặng hoặc rất nặng. Chỉ khoảng 70% người bị COPD bệnh nặng và 30% rất nặng sống sót sau 5 năm phát hiện bệnh.
Thống kê cho thấy, khoảng 30% người bệnh tử vong vì suy hô hấp cấp và mạn tính, sau đó là suy tim (13%). Các nguyên nhân gây tử vong tiếp theo bao gồm: Nhiễm trùng hô hấp, nhồi máu phổi, rối loạn nhịp tim và ung thư phổi.

4. Tàn phế

COPD là bệnh lý phức tạp và có nguy cơ gây tàn phế cao. Đối chiếu tiêu chuẩn tàn phế của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tàn phế bởi COPD do các điểm chính sau:

• Tàn phế hô hấp: Tình trạng khó thở và đau cơ sẽ làm giảm khả năng vận động.
• Tàn phế về mặt xã hội: Người bệnh có cảm giác như bị tách biệt khỏi xã hội, cuộc sống phải phụ thuộc người khác. Tình trạng kéo dài có thể dẫn đến trầm cảm, suy giảm nghiêm trọng chất lượng cuộc sống. Khoảng 60% người bệnh có chỉ định thở oxy dài hạn và thường cần nằm tại chỗ từ 16-18 giờ/ngày, làm tăng nguy cơ trầm cảm của bệnh nhân.

Phòng ngừa bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính COPD

Việc bảo vệ sức khỏe lá phổi là vô cùng quan trọng và khẩn cấp. Hãy bảo vệ lá phổi của trẻ em và người lớn khỏe mạnh để phòng ngừa bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính COPD và các bệnh lý về đường hô hấp bằng các biện pháp đơn giản, hữu ích dưới đây:

• Không hút thuốc lá, thuốc lào và các chất kích thích khác. Hạn chế tiếp xúc với khói thuốc dù chủ động hay thủ động.
• Đeo khẩu trang khi ra đường, đặc biệt khi tiếp xúc với khói, bụi. Cần đeo bảo hộ lao động khi tiếp xúc với môi trường ô nhiễm. Vệ sinh môi trường sống hợp lý, không đun bếp than, củi.
• Tránh lạnh đột ngột, vệ sinh mũi họng thường xuyên để đề phòng nhiễm trùng đường hô hấp trên; khi nhiễm trùng đường hô hấp trên thì cần nhận biết sớm và điều trị ngay.
• Điều trị và kiểm soát tốt các bệnh đồng mắc như đái tháo đường, tăng huyết áp, hen suyễn,….
• Dinh dưỡng và vận động: Xây dựng chế độ dinh dưỡng đảm bảo đầy đủ chất dinh dưỡng, tăng cường sức đề kháng. Đồng thời, tập luyện thể thao thường xuyên để nâng cao thể trạng sức khỏe.
• Khám sức khỏe định kỳ: đây là yếu tố quan trọng giúp phát hiện sớm và kiểm soát COPD. Bệnh nhân phải thường xuyên kiểm tra để xem xét các triệu chứng và can thiệp biện pháp điều trị khi cần thiết.
• Ngoài việc không hút thuốc lá thì bạn cần chất lượng không khí trong nhà bằng cách trồng nhiều cây xanh. Lọc không khí chủ động bằng thiết bị tiên tiến như máy cấp khí tươi để lọc bụi mịn, khử khuẩn, virus và cấp oxy vào trong nhà; đồng thời hút ra các chất độc hại, khói, VOC …